آیت الله جوادی آملی
ماه مبارک رمضان یک وحدت جمعی دارد. گذشته از این که هر روز تکلیف جدا و مستقل دارد و روزه گرفتن اش لازم است، مجموع این ماه یک وحدت خاصّ دارد که قرآن کریم از او این چنین یاد کرده‌است: «مَنْ شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهرَ فَلیَصُمْهُ» (۱). کسی که در ماه مبارک رمضان شاهد و حاضر بود و مسافر بود، این شهر را، این ماه را روزه بگیرد؛ لذا وظائف خاصّی برای شب هاست؛ دستورهای مخصوصی برای روزهاست. این وحدت جمعی ماه مبارک رمضان با فرارسیدن اوّل شوّال، فطر او فرا می‌رسد؛ بنابراین، همان طوری که هر روز پایانش افطار است، این ماه هم پایانش افطار است و روز عید فطر، افطار این ماه است.
ماه مبارک رمضان یک وحدت جمعی دارد. گذشته از این که هر روز تکلیف جدا و مستقل دارد و روزه گرفتن اش لازم است، مجموع این ماه یک وحدت خاصّ دارد که قرآن کریم از او این چنین یاد کرده‌است: «مَنْ شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهرَ فَلیَصُمْهُ» (۱). کسی که در ماه مبارک رمضان شاهد و حاضر بود و مسافر بود، این شهر را، این ماه را روزه بگیرد؛ لذا وظائف خاصّی برای شب هاست؛ دستورهای مخصوصی برای روزهاست. این وحدت جمعی ماه مبارک رمضان با فرارسیدن اوّل شوّال، فطر او فرا می‌رسد؛ بنابراین، همان طوری که هر روز پایانش افطار است، این ماه هم پایانش افطار است و روز عید فطر، افطار این ماه است؛ این مطلب اوّل.
مطلب دوّم آن است که این روز را خدای سبحان، عید رسمی مؤمنین قرار داد. از دعای نورانی امام سجاد (ع) در وداع ماه مبارک رمضان بر می‌آید، چنین که در دعاهای قنوت نماز عید فطر هم بر می‌آید که خداوند این روز را عید قرار داد؛ که جَعَلتَهُ لِلمُسلِمینَ عِیداً (۲)، لِلمُؤمِنینَ عِیداً (۳).
مطلب بعدی آن است که عید به معنای نشاط و سرور نیست. چون سُروراً عطف بر عید شده‌است و جدای از اوست. در صحیفه سجادیّه دارد عِیداً وَ سُروراً؛ این عید گرچه با «یا» استعمال شده‌است، ولی اصلش «واو» ی است نه یائی. شاید یائی هم اصلاً نباشد! این عادَ یَعُودُوا است؛ که معاد هم از همین لغت است، و مُعید بودن خدای سبحان هم از همین لغت است؛ که عید از عُود و رجوع مجدّد است. خدای سبحان نام مبارکی دارد به نام مبدأ و مُبدع و نام مبارک دیگرش مُعید است که او برمی‌گرداند. یوم عید یوم رجوع إلَی الله است؛ لذا دستورهائی که مربوط به خطبه‌ها و سخنان امام نماز عید هست، این است که: شما وقتی از منزل‌هایتان بیرون می‌روید به طرف مصلّی، آن حالت زنده شدن از قبر را در نظر بگیرید که یک ترسیمی از معاد است . منتهی خدای سبحان اگر بخواهد به صورت مُعید تجلّی تامّ داشته باشد، جریان معاد پیش می‌آید؛ و اگر گوشه ای از آن نام تجلّی بکند، «عید فطر» ظهور می‌کند. این عود و رجوع بنده است به طرف خدای سبحان.
کسانی که روزه این ماه را گرفتند و توفیق انجام وظیفه داشتند، بر می‌گردند، جائزه خود را از خدای سبحان دریافت می‌کنند؛ لذا شب عید فطر و روز عید فطر به عنوان «لِیلَة الجَوائِز» یا «یُومُ الجَوائِز» هست که اگر گفته شده‌است:
روز عید است و من مانده در این تدبیرم
که دهم حاصل سی روزه و ساغر گیرم
همین است که انسان بر می‌گردد به طرف خدای سبحان، پاداشش را دریافت می‌کند.
مطلب بعدی آن است که: کسانی که به وظائف این ماه پر فیض موفّق شدند و عمل کردند، آنها که خُوفاً مِنَ النّار روزه گرفتند، یا شبهای این ماه را زنده نگه داشتند، جائزه ای که از فرشتگان الهی دریافت می‌کنند، نجات از نار است.
آنهائی که برای رسیدن به بهشت وظائف ماه مبارک رمضان را انجام دادند، جائزه ای که از فرشتگان رحمت دریافت می‌کنند، وصول به بهشت است. إن شآءَ الله این جائزه را حفظ می‌کنند؛ و آنهائی که شُوقاً إلَی الله، حُبّاً لله، شُکراً لله عبادت کردند، عُودشان به طرف خود خدای سبحان است و جائزه را از دست بی دستی خدای سبحان دریافت می‌کنند و آن هم محبوبیّت است و کرامت، که مقام شامخ محبّت را به آنها عطاء می‌کند. وقتی محبوب الهی شدند، هم از گزند دوزخ مصون اند، هم از فیض و فُوز بهشت طرفی می‌بندند؛ بنابراین سه گروه به خدا بر می‌گردند؛ و هر گروه جائزه خاصّ خودشان را هم دریافت می‌کنند؛ و در قرآن کریم فرمود: ما این یک ماه را که وحدت جمعی دارد بر شما لازم کردیم که روزه بگیرید: «لِتُکمِلُوا العِدَّه وَ لِتُکَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداکُمْ» (۴). شما باید این سی روز را به کمال برسانید، این ماه را به کمال برسانید، و بعد خدا را تکبیر بگوئید؛ بگوئید: «خدا اَکبَرِ مِنْ کُلِّ شِیء»(۵) یا «اَکبَرِ مِنْ أنْ یُوصَفْ» (۶) است که شما را هدایت کرده‌است. «لِتُکَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداکُمْ».
لذا وظیفه آن است که بعد از نماز مغرب و نماز عشاء و نماز صبح و نماز عید فطر این تکبیر «اَللهُ اَکبَرُ عَلی مَا هَدانا» (۷) را انسان بازگو کند. «لِتُکمِلُوا العِدَّهَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداکُمْ». خدا را انسان به بزرگی یاد کند که او را هدایت کرده‌است. معلوم میشود یکی از بهترین و بارزترین مصادیق هدایت، همین این دستور روزه گرفتن است و انجام وظائف شبهای این ماه پر برکت؛ و شاید در نوبت‌های قبل هم به عرضتان رسید که هم در دعاهای ما آمده، هم در روایات ما آمده که: ماه مبارک رمضان قُرَّهُ الشُّهُور و رأسُ السَّنَه (۸) است. آغاز سال برای سالکان صالح ماه مبارک رمضان است. کسی که اهل سیر و سلوک است، ذخیره یک ساله را از ماه مبارک رمضان فراهم می‌کند. هم مشکل ماه مبارک رمضان را تأمین می‌کند، هم مشکل یازده ماه دیگر را؛ بنابراین باید جایزه ای که در شب و روز عید فطر می‌گیریم، آنقدر قوی و زیاد باشد که بتواند مشکل یازده ماه دیگر ما را هم حل کند؛ که إن شآءَ الله امیدواریم این چنین باشد. جوایز الهی این است! وَ لِتُکَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداکُمْ.
مطلب بعدی آن است که بیشترین دعا را در بین این چهارده معصوم (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام)، وجود مبارک امام سجاد دارد. حالا یا از ائمه دیگر جمع‌آوری نشده، یا جمع‌آوری شده بود و به ما نرسیده، یا اصلاً آنها این تجلّی دعا را واگذار کرده بودند به وجود مبارک امام سجاد. شما ببینید دعاهایی که وجود مبارک امام باقر (سلام الله علیه) در مراسم عید فطر دارند، همان‌هایی است که امام سجاد فرمود؛ وقتی می‌خواستند برای نماز عید فطر خارج بشوند، همان دعایی را می‌خواندند که امام سجاد دارد.
وجود مبارک امام سجاد در بخش وداع ماه مبارک رمضان به خدا عرض می‌کند: خدایا! ما الآن تقریباً داریم مصیبت می‌بینیم که عزیزترین دوست ما از ما رخت بر می‌بندد، هجرت می‌کند: «وَاجبُر مُصیبَتَنَا فِی شَهرِنا» (۹). خب ما با این ماه مأنوس شدیم، این ماه ما را حفظ کرده‌است؛ حصن حصینی بود. مجاری ادراکی ما و تحریکی ما در این شهر طهور و تَمحیص به طهارت و پاکیزگی راه یافته‌است و الآن داریم این دوست عزیز را از دست می‌دهیم. شما در روز عید فطر این مصیبت مان را جبران بکنید. جایزه ای عطا بکنید که این مصیبت ما تسلّی پیدا کند. «وَاجْبُر مُصیبَتَنَا فِی شَهرِنا».
این گونه از لطائف نیایش که در دعاهای امام سجاد (سلام الله علیه) هست، در
ادعیه ائمه بعدی هم ظهور کرده؛ امام باقر (سلام الله علیه) هم همین را دارد.
مطلب مهمی که وظیفه همه ما در همه مراحل، مخصوصاً در این عیدهاست، این است که دعا برای وجود مبارک ولی عصر و استقرار حکومت مهدوی با کرامت و عزّت از خدا بخواهیم. چون در همین دعاهای امام سجاد آمده‌است که خدایا! شما عید فطر را روزی قرار دادی که امّت اسلامی کنار هم جمع می‌شوند؛ و مُهتشد اینهاست، مجمع اینهاست؛ و برای اینها آن نشاط را هم فراهم بکنید. نشاط امّت اسلامی در استقرار عدل است. لِیَقُومَ النّاسُ بِالقِسط(۱۰) است. اگر إن شآءَ الله فقر و فساد و تبعیض رخت بر می‌بندد، جامعه اسلامی لبخندی بر لبانش می‌نشیند.
وجود مبارک امام باقر وقتی برای نماز عید فطر بیرون می‌آمدند، از منزل خارج می‌شدند، دعاهایی که مربوط به امام زمان است، داشتند؛ که خدایا !... «اَللّهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلَیکَ فِی دُولَهٍ کَریمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الإسلامَ وَ اَهلَه» (۱۱). چنین که خود وجود مبارک ولی عصر هم این دعاها را دارد.
دعای دیگری مربوط به وجود مبارک امام زمان (أرواحنا فداه) است که آن حضرت در روز عید فطر، بعد از نماز صبح با این جلال و شکوه به لقای خدا می‌رفت. بالأخره انسان باید جایزه را از دست خدای سبحان دریافت کند، ترقّی کند و بگیرد.
دعای نورانی امام مهدی موجود موعود (علیه أفضلُ صلواتِ المُصلّین) بعد از نماز صبح روز عید فطر این است؛ عرض می‌کند: خدایا! من می‌خواهم به حضور شما بار یابم. امّا با جلال و شکوه می‌آیم که محفوظ بمانم. «اَللّهُمَّ إنّی اَتَوَجَّهُ إلِیکَ بِمُحَمَّدٍ (صَلَّ اللهُ عَلیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم) اَمامِی وَ بِعَلِیِّ (عَلَیهِ الصَّلاهُ وَالسَّلام) عَنْ یَمینِی وَ خَلفِی وَ بِاَئِمَّتِی عَنْ یَسارِیْ اَستَتِرُوا بِهِمْ مِنْ عَذابِکْ». (۱۲)
خدایا! ما با این جلال و شکوه به حضور تو بار می‌یابم که از قهر و غضبت نجات پیدا کنم. اینها تعلیم ماست. یعنی من طرزی حرکت می‌کنم که وجود مبارک پیغمبر (صلّ الله علیه و سلّم) جلوی من باشد؛ و علی بن أبیطالب طرف راست و پشت سر مرا حفظ کند؛ و ائمه دیگر طرف چپ مرا حفظ بکنند. من مُحاط و محفوف به نبوّت و رسالت و ولایت و امامت باشم. من در این مجمع و این مجموعه به حضور تو بار می‌یابم، به وسیله اینها از قهر تو نجات پیدا کنم.
این تعلیم ماست که ما چگونه به ذات اقدس إله عرض حاجت کنیم، به کی متوسّل بشویم، کی را شفیع قرار بدهیم و از نبوّت آنها، از رسالت آنها، از ولایت آنها، از امامت آنها، از عصمت آنها، از حجّت بالغه بودن آنها مدد بگیریم. خود وجود مبارک ولی عصر خود را محفوف به اینها می‌داند.
ما هم این چنین به خدای سبحان عرض بکنیم: پروردگارا! امّت اسلامی پشت سر پیامبر اکرم (علیه و علی آله آلاف التحیّه والکرم) در حالی که محفوف به امامت و ولایت است، در پناه اینها به تو پناهنده میشود.
اینها امام ما و اَمام ما هستند در دنیا و برزخ و قیامت، در عید فطر، درگرفتن جائزه؛ که إن شآءَ الله امیدواریم اعمال و عبادات همگان به احسن وجه مقبول باشد؛ و خدای سبحان آن دولت کریمه ای را که امام باقر مسألت کرده‌است و همگان خواهان آنیم، نصیب ما بفرماید و این نظام اسلامی را به نظام ولی عصر (أرواحنا فداه) متّصل بفرماید!
اَللّهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلِیکَ فِی دُولَهٍ کَریمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الإسلامَ وَ اَهلَه وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وَ اَهلَه وَ تَجعَلُنَا فِیها مِمَّنْ تَنتَصِرُ لِدینِکَ وَ لا تَستَبدِلْ بِنَا غِیرَنا.
پی‌نوشت:
۱ــ سوره بقره ر آیه ۱۸۵
۲ــ من لا یحضره الفقیه ر ج ۱ ر ص ۵۱۳ ر بابُ صَلاهُ العیدین
۳ــ صحیفه سجادیّه ر دعای ۴۵ ر قسمت ۵۲ ـ وَ کانَ دُعائُهُ (ع) فِی وِداعِ شَهرِ رَمَضان؛ اَلَّذِی جَعَلتَهُ لِلمُؤمِنینَ عِیداً وَ سُروراً.
۴ــ سوره بقره ر آیه ۱۸۵
۵ــ کافی ر ج ۱ ر ص ۱۱۸ ر بابُ مَعانی الأسماء وَاشتِقاقِها
۶ــ مستدرک الوسائل ر جلد ۵ ر صفحة ۳۲۸ ر بابُ کَراهَه أنْ یُقال اَللهُ اَکبَرُ مِنْ کُلِّ شِیء، بَلْ یُقالُ مِنْ أنْ یُوصَف.
۷ــ کافی ر ج ۴ ر ص ۱۶۶ ر بابُ التَّکبیرِ لِیلَهِ الفِطر وَ یُومِه.
۸ــ تهذیب الأحکام ر ج ۴ ر ص ۳۳۳ ر بابُ الزِّیادات
۹ــ صحیفة سجادیّه ر دعای ۴۵ ر قسمت ۴۸ ـ وَ کانَ دُعائُهُ (ع) فِی وِداعِ شَهرِ رَمضان
۱۰ــ سوره حدید ر آیه ۲۵
۱۱ــ بحار الأنوار ر ج ۸۸ ر ص ۶ ر باب ۲ ـ اَدعیهُ عِیدِ الفِطر وَ زَوائِدُ الآداب
- آیت الله جوادی آملی
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/10080
تگ ها:
دلایل قیام امام خمینی/ امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟
